5. Mbledhja e normave të Kanunit të Labërisë.

Mbledhja dhe studimi i kulturës shpirtërore e materiale, i traditave dhe zakoneve, si dhe i normave të së drejtës zakonore kanë rëndësi të madhe për historinë e çdo kombi.

Në këtë kuadër edhe mbledhja e normave të kanunit të Labërisë, krahas kanuneve të tjerë shqiptarë, paraqet interes të veçantë. Ky interes shprehet në unitetin  e kulturës juridike mbarëkombëtare, pa mohuar veçoritë e dallimet vendore.

Historikisht në Shqipëri, është mbledhur i pari Kanuni i Maleve, në Gziq të Mirditës, nga Shtjefën Kostandin Gjeçovi në fund të shekullit XIX-të dhe në fillim  të shek.XX-të. Ai u botua pjesë pjesë në “Hyllin e Dritës” (1913-1929) dhe më 1933 u kodifikua  dhe u botua nga kleri françeskan në Shkodër në një vepër më vete të mbiquajtur Kanuni i Lekë Dukagjinit. Ky kanun është burimi i parë kryesor i së drejtës zakonore shqiptare dhe ka tërhequr vëmendjen e shumë studiuesve shqiptarë e të huaj. Ai është përkthyere botuar në gjuhën italiane, angleze e ruse.

Vitet e fundit janë mbledhur e botuar edhe kanune të tjerë si Kanuni i Skënderbeut nga Dom Frano Ilia (1993), Kanuni i Lekë Dukagjinit sipas variantit të Pukës (1997) dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit sipas variantit të Mirditës nga mbledhësi i pasionuar dhe njohësi kompetent Xhemal Meçi (1992),  Kanuni i Dibrës nga Xhafer Martini (2003). Kanuni i Lumës, mbledhur nga etnografi i njohur Shefqet Hoxha, Kanuni i Malësisë së Madhe e të Malësisë së Lezhës mbledhur nga Fadil Mehmeti, Kanuni i Malësisë së Gjakovës dhe kanune të tjerë lokalë si ai i Çermenikës, Martaneshit, Bendës i mbledhur nga Haxhi Goci etj. Kanuni i Mirditës nga Pal Doçi, Përmbledhje sistematike e zakoneve juridike të vjetra shqiptare nga Zef Benusi etj.  Këtyre u shtohet dhe Kanuni i Labërisë. Të gjithë këta variante së bashku përbëjnë Kanunin Popullor mbarë shqiptar nga Labëria në Veri të Shqipërisë e gjer në Kosovë dhe në trojet e tjera ku banojnë e jetojnë shqiptarë (Kanunet lokale të mbledhur ndodhen në arkivin e Institutit të Kulturës Popullore). Materiali i mbledhur në këto Kanune ka qenë dhe mbetet objekt i studimi për mjaft autorë shqiptarë dhe të huaj.

Copëzimi i sistemit feudal të vendit ka qenë veçori tjetër kryesore e së drejtës zakonore, jo vetëm për Shqipërinë, por edhe në shtete të tjerë, si psh. në Francën feudale kanë vepruar rreth 300 sisteme të së drejtës zakonore lokale (coutumier) të shkruara e të pashkruara, të cilat u mblodhën nga Filip Bomahuer në shek. XVIII. Ato u ndryshuan më vonë me kodifikimin e së drejtës nga Napoleon Bonaparti.

Mbledhja e normave të këtij kanuni filloi me nismën e autorit dhe me vendimin e presidiumit të ish Institutit të Shkencave në vitet 50-të, kur u ngarkua sektori i Etnografisë i Institutit të Folklorit (sot Instituti i Kulturës Popullore) i drejtuar nga etnografi i shquar prof. Rrok Zojzi i cili në vitet 50-të 60-të të shekullit të kaluar bëri ekspedita në disa zona të Labërisë dhe kreu një punë të madhe e me ndërgjegje të lartë për mbledhjen e materialit folklorik etnografik nga gojëdhëna popullore labe.. Ndonëse prof. Rroku nuk jeton më, emri dhe kontributi i tij do përkujtohen me respekt e mirënjohje.[1]

Pasi u njoha me materialin konstatova se ishte e domosdoshme që, krahas atij folklorik e etnografik, të vazhdohej puna për mbledhjen e materialit normativ. Për këtë qëllim, në vitet 70-80 i kushtova rëndësi të dorës së parë mbledhjes së normave të së drejtës zakonore në Kurvelesh, që ende ruheshin në traditën gojore të popullit.

Kanuni përmban në pjesën më të madhe normat e së drejtës zakonore të shekujve XVIII-XX, pa përjashtuar edhe norma më të hershme.

Për mbledhjen e materialit burimor të Kanunit janë përdorur metoda të ndryshme si ajo e anketimit individual me burra zakoni të njohur, metoda e pyetësorëve nëpër disa fshatra me persona të ditur, mësues e intelektualë të tjerë, metoda krahasuese e materialeve të mbledhura në fshatra të zonave të ndryshme.

Evidentimi dhe krahasimi i normave të grumbulluara krijuan mundësinë që të përcaktohen karakteristikat kryesore të përbashkëta të Kanunit të Labërisë dhe të verifikohet përafërsia e saktësisë së këtyre normave. Fakti që ato në përgjithësi harmonizohen me njëra tjetrën, se tregimet e pleqve të zonave të ndryshme janë të ngjashme në përmbajtje,  tregon për besueshmërinë e burimeve  dhe identitetin e normave të Kanunit të Labërisë.

Sigurisht, derisa nuk kemi burime arkivore të shkruara, nuk mund të përjashtohen dukuritë e subjektivizmit apo  të “modernizimit” të kësaj ose asaj norme. Nuk mund të mohohen edhe gjurmët e kohës në të cilën janë mbledhur këto norma.

Në rast se normat e Kanunit të Labërisë do të ishin mbledhur  e kodifikuar të paktën 80-90-të  vjet më parë si ato të Kanunit të Lekës, nuk ka dyshim që do të ishin më të plota e më të sakta, se sa në variantin e paraqitur. Shumë burra  zakoni njohës, interpretues e zbatues të Kanunit të Labërisë tani nuk jetojnë më, ose edhe ata që mund të mbijetojnë janë shpërndarë nëpër qytete ose nuk dihet se ku banojnë.

Autori është plotësisht i vetëdijshëm se Kanuni nuk është e nuk mund të jetë i plotë e gjithëpërfshirës, derisa jo pak gjurmë të së kaluarës janë zhdukur. Thesari i kulturës popullore është i paarritshëm, por, siç thotë populli, ”më mirë pak, se sa hiç”.