Fjala e Prof. Dr. Ismet Elezi ne
promovimin e librit
Të nderuar e të dashur miq,
Më lejoni që në fillim të falenderoj nga zemra mikun tim të dashur prof.as.dr.
Maksim Haxhia, i cili pati mirësinë e sponsorizoi botimin e librit që paraqitet sot.
Falenderoj Shtëpinë Botuese Erik dhe drejtoreshën e saj, znj. Dëshira
Shehu, për organizimin e paraqitjes së librit para jush.
Ju faleminderit shumë të gjithë juve, që na ndruat me pjesëmarrjen tuaj
në këtë takim.
U shpreh falenderime të sinqerta miqve të mi që folën dhe vlerësuan librin
kushtuar kulturës juridike të kombit shqiptar.
Shumë vjet më parë jam njohur me një shprehje të mendimtarit të shquar
romak Seneka, i cili porosiste: “Duaje vendin tënd, jo se është i madh, por sepse është vendi yt”.
Mu krijua përshtypja sikur këto fjalë na ishin drjtuar posaçërisht neve
shqiptarëve që ta duam vendin tonë, Shqipërinë tonë të vogël. Nisur nga ky motiv kryesor dhe, duke patur parasysh edhe fjalët
e Napolon Bonapartit se: “Do ishte më mirë të mos kishe jetuar, se sa të mos kishe lënë gjurmë të ekzistencës tënde”,
sëbashku me mbesën time Elën, përgatitëm këtë botim.
Ne jemi autorë të librit, por aktorët e vërtetë të tij janë autorët e
veprave të botuara.
Qëllimi kryesor i këtij botimi është të evidentojë e të bëjë të njohura
në pragun e 100 vjetorit të pavarësisë, arritjet e mendimit teoriko – juridik në Shqipëri e në Kosovë në të gjitha degët
e së drejtës. Kjo paraqitje bën të mundur për një perceptim të drejtë të nivelit të kulturës juridike të kombit shqiptar brenda
vendit si dhe nga të huajt.
Sigurisht, në mungesë të të gjitha burimeve, ne nuk kemi mundur të jepim
të plotë e të përkryer atë çka dëshironim. Megjithatë u jemi referuar rreth 600 botimeve dhe 200 autorëve në Shqipëri e në
Kosovë.
Problemi i parë që na dilte ishte se nga cila periudhë historiku duhej
filluar, duke patur parasysh se burimet e së drejtës së shkruar të gjetura deri tani janë statutet e Shkodrës (fillimet e
shek.XIV), por që nuk kemi trashëguar vepra shkencore të tjera të botuara. Për këto arsye u detyruam t’u referohemi
vepravve të rilindësve tanë, patriotë të flaktë dhe mendimtarë të shquar, me kontribute të rëndësishme edhe në fushën e drejtësisë.
Idetë e tyre përparimtare për shtetin e të drejtën, organizimin shtetëror, gjykatat, shkaqet e kriminalitetit etj. janë gurë
të çmuar në mendimin juridik shqiptar.
Ideologu dhe filozofi Sami Frashëri shkruante: “Dy gjëra duhen në
këtë jetë: e drejta dhe fuqia. E drejta pa fuqi (lexo shteti), si dhe fuqia pa të drejtë është një krah i vetëm”. (lexo
shteti i së drejtës).
Jani Vreto thoshte: “Shteti dhe e drejta kanë lindur si fryt i marrëveshjes
midis njerëzve”. (Ka parasysh kontratën shoqërore të Rusoit).
Pashko Vasa kërkonte “një administratë bashkimtare me ligje baraz
për të gjithë dhe në zbatimin e tyre”.
Zef Jubani kritikonte gjykatat dhe gjyqtarët që nuk dinin “as me
shkrue as me këndue ligjet” dhe kërkonte gjykata e gjyqtarë të rinj të shkolluar.
Naum Veqilharxhi, ideologu i parë i Rilindjes Kombëtare, iluminist, shkruante:
“Njerëzit që i sjellin dëm Shqipërisë – si gënjeshtarët, batakçinjtë, vjedhatarët, duke kuptuar keq fjalën interes,
përdorin çdo mjet për të shtuar dhe për të grumbulluar argjend dhe ar”.
Këtyre mendimtarëve të mëdhenj iu bashkuan edhe Andon Zako Çajupi, Hasan
Prishtina, Koçi Bej (Mustafa bej Korçari), të cilin turkologët e huaj e quanin Monteskienë e Turqisë dhe memorandumin e tij
“Carta magna”, Vreto etj.
Njohja me këto thesare të kulturës e të mendimit teoriko – juridik
na rrit krenarinë kombëtare dhe na detyron të thellojmë më tej hulumtimet shkencore.
2. Në periudhën pas krijimit të shtetit të pavarur shqiptar (28 nëntor
1912), e veçanërisht pas Kongresit të Lushnjës (1920) deri 1939, mendimi teoriko – juridik mori një zhvillim të ri me
orientim krejtësisht perëndimor. Për këtë dëshmojnë filimet që nga Kanuni i Zhurisë (1913), Kanuni i Përtashëm i Administratës
Civile të Shqipërisë, për të cilat kanë merita historike Ismail Qemali, Luigj Gurakuqi, Pertef Poga etj.
Në fushën e botimeve të veprave shkencore shquheshin av. Stavri Vinjau
me librin “E drejta kushtetuese”, NIkolla Dhimitër Mole me veprën “Konstitucionalizmi”, Kristo Floqi
në të drejtën administrative, Baltazar benusi në të drejtën civile, Niko Cico në të drejtën familjare, Terenc Toçi në të drejtën
penale.
Me vlera teorike janë edhe artikujt e Agjah Libohovës, të Muzafer Pipës,
Veiz Jahos, Abdyl Kuçit etj.
Kontribut të rëndësishëm kanë dhënë edhe anëtarët e Gjykatës së Diktimit
Thoma Orollogai, Neki Delvina etj.
3. Në mendimin teoriko – juridik të periudhës (1945 – 1990),
në shtetin totalitar mbizotëronte politizimi e ideologjizimi i shkencve juridike si në të gjitha shkencat e tjera shoqërore.
Megjithatë, me krijimin e Fakultetit të Drejtësisë (1957), u aktivizuan
juristët më të njohur si pedagogë, që përfaqësonin kultura të shkollave perëndimore e lindore. Kjo gjendje favorizoi që në
botimet e degëve të ndryshme të së drejtës, të gjenin pasqyrim edhe ide e teori klasike për ligjshmërinë, për konceptin universal
të drejtësisë etj, pavarësisht se në zbatimin në praktikë pati shkelje brutale të ligjeve dhe në dhënien e drejtësisë.
Ndër botimet me vlera teorike mund të përmenden ato të prof. Nathanailit,
Sallabandës, Çevit, Meksit, Gjikës, Lamanit, av. Emin Tedeskinit, Zef Benusi etj.
Në këtë periudhë del në skenën e botimeve brezi ynë i përfaqësuar nga
Luan Omari, Arben Puto, Niazi Jaho, Paskal Haxhi, Dhimo Dhima, Feti Gjilani, Skënder Begeja, Fatmir tartale etj. me botime
të veprave me vlerë teorike në degë të ndryshme të së drejtës.
Këta dy breza përgatëtin brezin pasardhës që filloi të botonte para viteve
90-të e vazhdoi veprimtarinë gjatë pluralizmit politik deri në ditët tona. Ndër këta studiues e botues janë dalluar Aleks
Luarasi, Maksim Haxhia, Kudret Çela, Skënder Kaçupi. Zef Brozi, Kristaq Traja, Vasilika Hysi, Aurela Anastasi, Marjana Semini,
Arta Mandro, Shefqet Muçi e plot të tjerë. Në themel të botimeve të tyre qëndronin idetë për shtetin e së drejtës dhe të drejtt
e liritë e njeriut.
Ky proces zhvillimi i mendimit teoriko juridik u shfaq edhe në Kosovë,
veçanërisht me çeljen e Fakultetit Juridik, ku punuan e botuan figura të shquara të shkencës si: Zajmi, Staliveci, Gruda,
Hoxha, Nushi, Islami, Sejdiu, Pupovci, Statovci, Latifi, Sadikaj, me pasuesit e tyre: Halili, Salihu, Ukaj, Murati, Bajgora
etj.
Në libër, krahas arritjeve në zhvillimin e mendimit teoriko – juridik
në Shqipëri e në Kosovë, janë parashtruar edhe disa konkluzione e opinione për problemet e sfidat e mëdha që dalin përpara.
Në plan të parë shtrohet detyra që shkencat tona juridike të orientohen
drejt atyre perëndimore, për të njohur të rejat dhe për të arritur standartet europiane, duke ruajtur identitetin kombëtar
shqiptar.
Problemi kryesor është që mendimi teoriko – juridik të lozë rolin
që i takon në realizimin e reformave në drejtësi, me qëllim që të plotësohet kërkesa për një drejtësi dinjitoze në shtetin
e së drejtës, e cila të gëzojë besimin e popullit dhe t’u përgjigjet kërkesave për integrimin e Shqipërisë në Bashkimin
Europian.
Brezit të ri të juristëve dhe atyre që janë duke u përgatitur brenda dhe
jashtë vendit u takon misioni fisnik për ta ngritur më lart nivelin e mendimit teoriko – juridik.
Ju faleminderit
Ismet Elezi
